Bilgi, bilince ya dikkatimizi ona odaklamaya niyet ettiğimiz için ya da biyolojik veya sosyal talimatlara dayanan dikkat akışkanlıklarının sonucu olarak girer.
Örneğin, otoyolda araba sürerken gerçekten farkına varmadan yüzlerce aracın yanından geçeriz. Bu araçların şekilleri ve renkleri saniyenin bir bölümünde fark edilir; sonra anında unutulurlar. Ama arada sırada, belki şeritler arasında kararsızca gidip geldiği için belki çok yavaş gittiği için ya da sıra dışı görünümü yüzünden aralarından bir tanesini fark ederiz. Bu sıra dışı aracın görüntüsü bilincin odağına girer ve onun farkına varırız.
Zihinde arabayla ilgili görsel bilgi (örneğin “şerit değiştiriyor”) bellekte depolanmış diğer hatalı araçlar ile ilişkilendirilir ve şu an hangi kategoriye girdiğine karar verilir. Bu acemi bir sürücü mü, sarhoş mu, becerikli ama anlık olarak dikkatsiz bir şoför mü? Olay, hâlihazırda bildiğimiz olay kümelerinden birisi ile eşleşir eşleşmez tanımlanır.
Şimdi değerlendirilmelidir: Bunun için endişelenmek gerekli mi? Yanıt evet ise o zaman uygun eylem planına karar vermeliyiz. Hızlanmalı mıyız, yavaşlamalı mı, şerit mi değiştirmeliyiz, durup otoyol devriyesini mi uyarmalıyız?
Tüm bu karmaşık zihinsel operasyonlar birkaç saniye bazen de saniyenin bir bölümünde tamamlanmalıdır. Bu tür bir hüküm verme yıldırım hızında bir tepki gibi görünür aslında gerçek zamanda gerçekleşir ve bu otomatik olarak olmaz: Bu tür tepkileri mümkün kılan dikkat adı verilen belirgin bir süreç vardır.
Var olan milyonlarca potansiyel parça içinden konuyla ilgili bilgi parçalarını seçen dikkattir. Dikkatin bellekten uygun referansları geri çağırması, olayı değerlendirmesi ve sonra yapılacak doğru şeyi seçmesi gerekir.
Mükemmel güçlerine rağmen, dikkat belirttiğimiz sınırların ötesine geçemez. Anlık olarak işlenen bilgiden daha fazlasını fark edemez veya daha fazlasına odaklanamaz. Bellek deposundan bilgiyi geri çağırıp onu farkındalığın odağına sokmak, bilgiyi karşılaştırmak, değerlendirmek, karar vermek -hepsi zihnin sınırlı işleme kapasitesinden pay talep eder- gerekir. Örneğin, şerit değiştiren arabayı fark eden şoför kazadan kaçmak istiyorsa cep telefonuyla konuşmayı bırakmalıdır.
Bazı insanlar paha biçilmez kaynaklarını ziyan ederken, diğerleri bunu etkili biçimde kullanmayı öğrenir. Bilincini kontrol eden insanın göze çarpan özellikleri, dikkatini istediği gibi odaklaması, dikkat dağıtıcıları göz ardı etmesi ve bir amacı yerine getirecek kadar -daha fazla değil- odaklanmayı başarmasıdır ve bunu yapabilen insan genelde günlük hayatın normal akışından keyif alır.
Her insan kendi sınırlı dikkatini ya bir enerji ışığı gibi odaklayarak veya düzensiz gelişigüzel hareketlerle dağıtarak kullanır. Hayatın şekli ve içeriği dikkatin nasıl kullanıldığına bağlıdır. Dikkatin nasıl harcandığına bağlı olarak tamamen farklı gerçeklikler ortaya çıkar.
Kişilik özelliklerini tanımlamak için kullandığımız sıfatlar -dışa dönük, başarılı veya paranoyak insanların dikkatlerini yapılandırmak için kullandıkları özel kalıpları ifade eder. Aynı partide dışa dönük kişi diğerleriyle etkileşim kurmaya çalışır ve bundan zevk alır, başarılı bir kişi faydalı iş bağlantıları peşindedir ve paranoyak olan ise sakınması gereken tehlike işaretlerini arar. Dikkat, sayısız şekilde harcanabilir ve bu biçimler hayatı ve daha zengin ya da daha acınası yapar.
Farklı kültürlerde veya mesleki sınıflarda karşılaştırıldıklarında dikkat yapılarının esnekliği daha da açıktır: Eskimo avcılar bir düzine kar türünü ayırt edecek şekilde eğitim almışlardır rüzgârın yönü ve hızının her zaman farkındadırlar. Geleneksel Malezyalı denizciler adalarının yüzlerce mil uzağında okyanusun herhangi bir yerinde gözleri bağlı bırakılabilirler ve denizde birkaç dakika yüzmelerine izin verilirse akıntıların vücutlarında yarattığı hisse göre nerede olduklarını anlayabilirler. Bir müzisyen dikkatini sıradan insanların farkında olmadığı ses nüanslarına odaklanacak şekilde yapılandırır, bir borsacı piyasada diğerlerinin anlamadığı küçük değişimlere odaklanır ve iyi bir klinik tanı doktorunun semptomlar konusunda olağanüstü bir gözü vardır; çünkü diğer türlü fark edilemeyecek sinyalleri yakalayabilmek için dikkatlerini bu yönde eğitmişlerdir.
Dikkat; bilinçte nelerin görünüp, nelerin görünmeyeceğini belirlediği ve aynı zamanda -hatırlama, düşünme, hissetme ve karar verme gibi- diğer zihinsel olayların da gerçekleşmesi için gerekli olduğundan bunu psişik enerji olarak düşünmek faydalıdır.
Dikkat enerji gibidir; onsuz iş yapılamaz ve iş yaparken bu enerjiyi harcarız. Bu enerjiyi nasıl harcadığımıza göre kendimizi yaratırız. Anılar, düşünceler ve hislerin hepsi bunu nasıl kullandığımıza göre şekillenir. Bu, kontrolümüz altındaki bir enerjidir ve istediğimizi yapabiliriz; bu nedenle dikkat deneyimin kalitesini iyileştirme görevinde en önemli aracımızdır.
Dikkatinizi yaratmak istediğiniz hayat adına efektif ve odaklı kullanma becerisi kazanmak, yüksek bilinç boyutlarını deneyimlemek için düzenli meditasyon pratiği edinin.
Dikkat dağınıklığına iyi gelen, odaklanmayı, zihni dinginleştirip netleştirmeyi, 3. gözü-bilgeliği uyandırmayı, sinir sistemini dengelemeyi sağlayan meditasyon tekniği, Trataka Meditasyonu’nun anlatıldığı ve pratik edildiği videomuza youtube kanalımızdan ulaşabilirsiniz.
Ayrıca, meditasyonu günlük hayatınızın bir rutini haline getirebileceğiniz, mekaniğini ve faydalarını derinden kavrayacağınız okulumuzun imza eğitimi olan Meditasyon Başlangıç Programı’na MO Store’dan ulaşabilirsiniz.
Kaynak: Akış- Mutluluk Bilimi, Mihaly Csikszentmihalyi / Sayfa 59,62,63
